Galiba bir insanın en fazla zorlanacağı konu kendi yaşadıklarını kaleme alarak bunları ilgili çevrelere ulaştırmasıdır. Dolayısıyla konuya nereden başlayıp nasıl bitireceği ve yazdıklarının gerçeğe dayalı objektif ve abartısız olması için azami bir dikkat göstermesi gerekmektedir.

Yazan kişinin yaşadığı olayları anlatırken dürüst olması ve yaşanmış olaylarda kendi eksik ve kusurlarını dile getirmesi konuyla ilgili insanları yakından ilgilendirdiği gibi kendisinin güvenilir birisi olduğu konusunda da birtakım ipuçları vermesi açısından oldukça önemlidir. Ayrıca kişinin yaşadığı süreçleri anlatırken ilgili insanları ve birlikte mücadele verdiği dostlarına ve yoldaşlarına karşı sorumlu davranması ve mümkün olduğu kadar onları incitmemesi de son derece önemlidir.

Bu özet belirlemelerden sonra hayat hikayeme dönecek olursak:

73 yıllık hayatımı özetlerken çocukluğumdan başlayarak bugüne kadar geçirdiğim süreçleri ailem, dostlarım ve benim için önemli olan kısımlarını yazarken ayrıca Kürd gençliği için de örnek olabilecek konulara değinmeye özen göstereceğimin bilinmesini de özellikle istiyorum.

Tüm aile fertlerimizin, akrabalarımızın ve aşiretimize mensup birçok insanların fiili olarak katıldığı ve ağır bedellere mal olan Ağrı İsyanı ve Mahabat Kürd Cumhuriyeti’nde önemli görevler aldıkları nu olaylardan dolayı uğradıkları 21 yıllık İran ve Kayseri sürgünlerinden sonra yeniden Ağrı’ya dönen ailemizin ikinci çocukları olarak 1950 yılının sıcak bir temmuz ayında Ağrı il merkezinde dünyaya gelmişim.

Rahmetli babam Şeyh Hasan Taysun İran’da sürgünde bulunduğu dönemde evlendiği için anam Fars kökenli birisidir. Ailemizin diğer bazı üyeleri de İran’da sürgünde kaldıkları için evliliklerini de burada yapmış olduklarından dolayı birkaç kadının daha Fars olduğunu biliyorum. Dolayısıyla akrabalarımız sohbetlerinde benim için şaka yollu Xarziye Ecema ifadesini kullanırlardı. Yaklaşık 6-7 yaşıma geldiğimde evimizde Kürdçenin ve Türkçenin dışında anam ve babamın üçüncü bir dil kullandıklarına şahit oluyordum ve bu merakımı gidermek için babama anam ile hangi dille konuştuklarını ve bu dili neden bizim bilmediğimizi sorduğumda babam bana dönerek oğlum anan Kürdçeyi de Türkçeyi de iyi bilmiyor ve anamın İranlı ve Fars olduğunu dolayısıyla Farsça daha güzel anlaşabildiklerini bana izah etmişti, işte ilk defa melez birisi olduğumu o gün anlamıştım.

Daha sonraları babamın akrabalarımız ve yakın dostlarıyla yaptığı sohbetlerden 18 yıl İran’da sürgün kaldıklarını ve aslen Kürd olduklarını ve ancak T.C. vatandaşı olduklarını zaman içerisinde öğrenmiş oldum. Sürgünden geldiğimiz için babamın beni ilkokula kaydettirmek üzere binbir türlü zorlukla karşılaştığının bizzat şahidi olmuştum. 10-12 yaşıma geldiğimde gerek aile içerisindeki sohbetlerde ve gerekse babamın misafirleri olarak evimize gelen şahıslarla yaptığı sohbetlerde çoğunlukla Ağrı İsyanı, İran ve Kayseri sürgünleri ve bu süreçlerde katledilen yakınlarımızın önemli bir yer tuttuğuna şahit oluyordum. Ayrıca evimize gelen misafirler genelde Kürd meselesi hakkında babamla sohbet ediyorlardı. Bu arada kadınlarımız erkeklerin tarafına geçmedikleri için yemek ve çay servislerini ben yapıyordum. Dolayısıyla bu arada yapılan konuşmalara da kulak kabartıyor ve mümkün olduğunca dinlemeye çalışıyordum.

Rahmetli babam evimize misafir olarak gelenlerle sohbetlerin bazılarında beni odadan dışarı çıkararak konuşmalarını sürdürüyorlardı. Babamın bu yakın dostları ya siyasetle yakından ilgilenenler ya da İran’daki sürgün döneminde birlikte oldukları dost ve arkadaşlarıydı. Babam Hasan Taysun İran’da 2 yıllık bir akademiye kadar okumuş Ortadoğu’da yaşayan milletler ve bu milletlerin tarihi ve edebiyatı konusunda engin bir bilgiye sahipti. Ayrıca Kürd ve Kürdistan konusunda oldukça duyarlı birisi olduğu için kendisini ziyarete gelenler çok oluyordu.

Babam Hasan Taysun (Kotan) anası Cevahir Xanım’ı ve birçok akrabasını Ağrı Hareketi’nde kaybetmiş oldukça dertli ve Kürd milli meselesine son derece bağlı birisiydi. O dönemlerde evimizi ziyarete gelenlerin içinde hatırladığım kadarıyla İran sürgününde birlikte oldukları Ercişli Seyit Abdulvahap (Sonradan T.C. Meclisine giren ilk sakallı milletvekili) ayrıca Hüseyin Paşa’nın oğulları olan Nadir Bey ve Edo Bey, Hüseyin Sağnıç, Muş müftüsü Abdurrahman Düre, Diyarbakırlı Yusuf Azizoğlu ve Tarık Ziya Ekinci , Siverekli Faik Bucak , Muşlu av. Şerafettin Kaya ve Ağrılı Dr. Naci Kutlay, av. Mehmet Ali Aslan, Patnos Belediye Başkanı Zeki Çelik ve Kardeşi İhsan Çelik bulunuyordu. Bunların bir kısmı ya şehit edilmiş ya da bıraktıkları güzel anılarla aramızdan ayrılmış olan çok değerli insanlardı.

Bu dönemlerde ben ise babamın onlarla yaptığı ve benim ilgimi çeken sohbetlerin içinde bir taraftan büyüyor diğer taraftan da merakımı gidermek üzere babamdan ve bazı dostlarından Kürdler hakkında bilgilenmeye çalışıyordum. Artık 14-15 yaşıma erişmiş Kürd ulusal meselesi ve geçmişte yaşanmış olan hadiseleri bilmem gerektiği bilincine varmıştım.

08/09/2024

(2)

Bir önceki yazımda İran ve Türkiye’de 21 yıl sürgün yaşamına tabi tutulan aşiretimizden ve ailemizden bahsetmiştim. Aslında T.C. Devleti tarafından sürgüne gönderilenlerin sadece Kayseri’ye sürgün edilmediklerini ve İran’dan dönmüş olan 387 aileyi parçalayarak Kayseri, Aydın ve Trakya’daki illere sürülerek biri birileriyle irtibat kuramadıkları ve bilinçli olarak ilişkilerinin kesildiğini daha sonraki yıllarda aile büyüklerimden öğrenmiş oluyordum.

Ayrıca 21 yıllık İran ve Türkiye’de sürgünde yaşayan insanlarımızın yaş ortalaması 35 ile 50 civarında olmasına karşılık bunların birçoğu ya henüz evlilik yapmamış ya da hane nüfusları 3 ile 5 arasında kalmıştır. Bu nedenle sürgünden dönen aileler klasik kalabalık Kürd ailesi olma özelliklerini tümüyle kaybetmişlerdir.

Bunun en çarpıcı örneği olarak kendi ailemi verebilirim. Babam İran dönüşü 38 yaşında olmasına rağmen 2 çocuklu 4 kişilik bir aileye sahipti. Bu sebepten olacak ki Kayseri’den döndükten ve Ağrı’ya yerleştikten hemen sonra babam ikinci evliliğini bir yakın akrabamızın kızını alarak yapmıştı. Artık benim ve ablamın biri birinden güzel, merhametli ve çalışkan iki anamız olmuştu. Böylece çekirdek ailemizin nüfusu beşe çıkmış, bana ve ablama büyük emekleri olan cici anamız ve büyük anamız olmuş ve bunlar biri birileriyle yarışırcasına her yıl birer çocuk doğurarak bir süre sonra çekirdek ailemizin nüfusu 14’e ulaşmış oluyordu.

Babam Hasan Taysun’un anlattıklarından: Kayseri, Aydın ve Trakya illerine sürülmüş olan ailemiz ve aşiretimize mensup olanların T.C. Devleti’nin çıkardığı af yasasını önemli bir fırsata dönüştürerek 1950 yılında hemen hemen tamamı Ağrı ve Iğdır illerine dönüş yaparak kendi atalarına ait topraklara yerleşmiş oluyorlardı. Kendi ata topraklarına dönmüş olan bu Kürd sürgünlerine bölge halkı muazzam bir ilgi göstererek oldukça sıcak bir biçimde bağırlarına basıyor ve bu sürgünlerin yeniden bir hayat kurmaları için her türlü yardım ve desteklerini bu insanlardan esirgemiyorlardı.

Babam Hasan Taysun İran’da teknik bir okuldan mezun birisi olduğu için Doğubeyazıt’taki köyümüze dönmeyerek Ağrı il merkezine yerleşmeye ve bir atölye açarak yaşamını sürdürmeye karar veriyordu. Babam ve akrabalarımızın birçoğu T.C. Devleti’ne askerlik yapmadıkları için ve daha yeni sürgünden dönmelerine karşılık döndükleri köylerinde düzenlerini henüz kurmadan 40-50 yaşlarında zoraki askere alınarak kendilerine büyük mağduriyetler yaşatılıyordu. Ancak rahmetli babam nasıl bir formül bulduysa T.C. Devleti’ne askerlik yapmadan ömrünü tamamlayarak 2004 yılında Hakk’ın rahmetine kavuşarak aramızdan ayrıldı.

Bu arada ailemizi geçindirmek üzere ben bir taraftan okula gidiyor ve diğer taraftan da babama yardımcı olmak için bize ait olan atölyemizde çalışıyordum. Dolayısıyla Ağrı’daki Erkek Sanat Ensitütüsü’nde babamı yalnız bırakmamak için okuluma daha ikinci sınıftayken ara vermek zorunda kaldım. Babamın Ağrı Hareketi ve Mahabat Kürd Cumhuriyeti’ne katılmasından ve 21 yıllık sürgün hayatından dolayı onun bilgilerinden yararlanmak üzere bölgemizde Kürd milliyetçileri olarak bilinen çokça misafirleri ve ziyaretçileri oluyordu.

Ben ise bu dönemde evimize gelen ve işyerimizde babamı ziyaret edenlerin sohbetlerinden oldukça fazla yararlanıyordum. Böylece yaşım 16-17’ye geldiğinde farkında olmadan bir Kürd milliyetçisi ya da o günkü değimle iyi bir Kürdçü olmuştum. Dolayısıyla kendimce bir şeyleri sorguluyor ve aklımın yettiğince olup bitenlere cevap arıyordum.

O dönemde iki konu ilgimi fazlaca çekiyordu. Birincisi Ağrı’daki okullarda ve devlet dairelerindeki öğretmen ve memurların çoğunluğunun Türk veya Azeri olmalarıydı, ikincisi ise Ağrı’da ticari kazancı yüksek tüm mesleklerin ya Kafkas Muhacırları ya Ağrı iline sonradan gelen Araplar ya da özellikle Rize ve Trabzon’dan getirilmiş Karadenizlilerin elinde olmasıydı.

Ağrı ili nüfusunun %90’ı Kürd olmasına rağmen Azerilerin okullarda ve devlet dairelerinde büyük bir hakimiyeti vardı. Ayrıca ticaret hayatında ise Karadenizlilerin, Kafkas kökenli sözde Türklerin ve başka illerden gelmiş olan Arapların elinde olması Kürdlerin ise şehir merkezinde ya hamallık ya da amele olarak çalıştırılmaları, köylerde hayvancılıkla geçimlerini sağlamaları büyük bir soru işareti olarak aklıma takılıyor dolayısıyla da bu durumu hazmedemiyordum.

Anlaşılan T.C. sömürgeci devleti katliamlarla sonuçlandırdığı Ağrı Direnişini büyük bir fırsata dönüştürerek yörenin asli unsuru olan Kürd halkını şehre yerleştirdikleri birtakım devşirmelerle sosyal, ekonomik ve kültürel anlamda baskı altına alarak hem Kürdleri fakirleştirip hem de hızlı bir Türkleştirme politikası uygulamış oluyordu. Bilahere bunların neden böyle olduğunu sorup araştırarak öğrendiğimde bütün bunların T.C. Devleti’nin Kürdleri her alanda geri bırakmak üzere uygulamaya konduğunu öğrenmiş oluyordum. Yine bunlardan dolayı Ağrı merkezindeki insanların çoğunlukla Kürd olmasına rağmen daha çok bozuk bir Türkçe konuştuklarını ve böylece alay konusu edildiklerini ve bunun da bir asimilasyoncu politikaların sonucu olduğunu üzülerek öğrenmiş oluyordum.

Devam edecek…

(3)

Yazımın bu üçüncü bölümünü kaleme alırken özellikle Kürd siyasetçilerine yönelik samimi sitemlerimle başlamak ihtiyacını duyduğumu belirtmek istiyorum. Kürd siyasetçilerinin birçoğu yazılanları okumak yerine kendi ezberlerini anlatarak olaylara bakmayı tercih etmektedirler, işte bundan dolayıdır ki Kürdler adına siyasette gündem yaratamadıkları için özellikle Kürdlerin düşmanlarının yarattıkları gündemlerin peşinden koşmaktadırlar.

Bu nedenledir ki ömrünün dörtte üçünü mensubu olduğum Kürd halkının özgürlük ve bağımsızlık mücadelesinde geçirmiş ve bununla da gurur duyan birisi olarak gördüklerimi ve yaşadıklarımı kendi halkımla paylaşmak istiyorum. Bütün bu yaşadıklarımı ve nelerle karşılaştığımı ve nerede neleri eksik bıraktığımı yaşım ilerlemiş olmasına rağmen büyük bir sorumlulukla bir film şeridi gibi gözden geçirerek genç nesillerimize aktarmak istiyorum. Buradaki asıl amacım kendimi ya da ailemi anlatmaktan öteye Kürd ulusal mücadelesinin arşivine ufak da olsa bir katkı sunmaktır.

Asıl konumuza dönersek artık 16-17 yaşıma girmiş çocukluktan gençliğe yeni adım atmışken ve çevremizde gelişen olayları az çok algılayabilecek ve bu konuları eksik de olsa yorumlayabilecek ve bu konularda neler yapabileceğim konusunda kafa yorabilecek durumdaydım. İşte bunlardan dolayı Kürd meselesi hakkında bilgi ve tecrübe sahibi kişilerle görüşerek onların bana aktarabileceklerinden yararlanmak üzere özellikle aşiretimizin ve tanıdıklarımızın köylerini , yaylalarını ziyaret etmek üzere D.Beyazıt , Iğdır , Tuzluca , Van’ın Muradiye , Çaldıran ve Erciş bölgelerinde bazı insanlarımızı görmeye ve ayrıca bu bölgelerin arazi yapısını tanımaya çalışıyordum. Bu arada en çok merak ettiğim yerler arasında Ağrı Dağı ve Tendürek Yaylalarının topoğrafik yapısı geliyordu. Buraları özellikle merak etmemin sebebi Ağrı Direnişi ve Geliye Zilah katliamlarının buralarda cereyan etmiş olmasıydı.

Bu sebeplerden dolayı genelde o mıntıkadaki köylere ve yaylalara yaz aylarında sık sık gidiyor ve buralarda yaşanmış olayları bölgenin yaşlı insanlarından öğrenmeye çalışıyordum. Bu arada özellikle Muradiye, Çaldıran, Erciş ve Diyadin’deki Geliye Zila mıntıkasında T.C. sömürgeci güçlerinin yöre insanlarına uyguladıkları zulüm ve vahşet hakkında birçok bilgiye sahip olmuştum. Aile büyüklerimiz yöre halkı tarafından tanındığı için o bölgeleri rahatlıkla gezebiliyor ve bölge insanlarından büyük ve samimi ilgi görüyordum. Elbette ki bu ilgi ve samimiyet beni çok mutlu ediyordu. Ben ise misafirliğim sırasında onlara yük olduğumu düşünerek mahcubiyet duyuyordum.

Bahsi geçen bölgeleri ziyaretlerim sırasında bölge halkının üç ayrı ruh halinde gördüğümü hiç unutamıyorum. Birincisi büyük bir memnuniyet, ikincisi korku ve tedirginlik, üçüncüsü ise önemli bir rahatsızlık duymalarıydı. Ben de az çok bu insanların ruh halini seziyor ve hissediyordum. Bir seferinde Zilan Katliamında ölenlerin cenazesi arasında saklanarak kurtulan yaşlı bir amca bana şunları söylemişti: Bizler 1927’de yaşadığımız zulmü yeniden yaşamak ve hatırlamak istemiyoruz demişti. Aynı zamanda bir başka yaşlı amca ban hitaben, Evet ailenizin Kürdlere emeği çoktur ancak Şeyh’in oğlu siz şimdi şehirlerde yaşıyorsunuz, haliniz vaktiniz oldukça yerindedir, inşallah bizlerin başını yeniden belaya sokmazsınız demişti. Yine orta yaşlı bir başkası ise sonradan öğrendiğim kadarıyla otuza yakın aile ferdini ve akrabalarını Zilan Katliamı sırasında kaybetmiş ama buna rağmen T.C. Devleti’ne methiyeler dizerek oğlum sen artık buralara daha fazla gelme şeklinde beni üstü kapalı tehdit etmişti.

Ben bu yaşadıklarımı ve gördüklerimi 1966-1969 yılları arasında çoğunluğu benim yakın akrabalarım olan yaklaşık 15 kişi civarındaki üniversitelerde okuyan akrabalarımla paylaşıyordum ve onların görüşlerini almaya çalışıyordum. Ailemiz çocuklarını okutmak için büyük fedakarlıklar yapıyor ve bununla da gurur duyuyorlardı. Bunların birçoğu Erzurum Atatürk Üniversitesinden mezun oldular ancak Erzurum’un bilinen ırkçı özelliklerinden dolayı okudukları dönemde büyük zorluklar yaşamışlardı. Okudukları dönemde yaşadıklarını evimize misafir olduklarında bana anlatıyorlardı. Daha sonraları benim için en büyük mutluluk bunların hepsi de birer yurtsever olarak Kürd ulusal meselesine büyük ilgi duymalarıydı ve bu akrabalarım okullarından mezun olduktan sonra bulundukları makam ve mevkilerde Kürd insanlarına gösterdikleri yakın ilgi ve hizmetleriyle bölge halkının sevgisini kazanmış olmalarıydı. Dolayısıyla ben bu abilerimin bana verdikleri emeklerinden dolayı her zaman kendilerine minnet borçlusu olarak görmekteyim.

Ayrıca aynı dönemlerde Ağrı merkezinde bulunan ilerici yurtsever yaşıtlarımla Kürd meselesini konuşmak üzere zaman zaman bir araya geliyor ve birlikte neler yapabileceğimizi kendi aramızda tartışıyorduk. Benim için en büyük talihsizlik yaşadığım mahallenin %80’i ya Azeri ya da Türkmenlerden oluşuyor olmasıydı. Mahallemizdeki az sayıda Kürdler ise oldukça yoksul durumdaydılar. Dolayısıyla arkadaşlarımı daha çok başka mahallelerde oturanlardan seçmek zorundaydım. Kendi mahallemizde görüşebildiğim ve fikirlerinden yararlandığım sadece 2 akrabam vardı. Bunlardan birisi şimdi sürgünde olan Reşo Zilan diğeri ise Rıza Taysun’du. Bunlar liseyi bitirip üniversitelerde okumak üzere birisi Ankara’ya diğeri ise Eskişehir’e gidince adeta mahallemizde yalnız kalmıştım.

Devam edecek…